Zihin Okuma Aygıtı, Sentetik İnsan Embriyosu ve Dahası: Geleceğin Kapılarını Aralayan Bilimsel Keşiflerin 2023 Özetini Çıkardık
Bu kıymetli gelişmeler de gelecekteki teknolojik ve tıbbi gelişmelerin temelini oluşturacak nitelikte.
Öne çıkanları ve ilginç olanları listelesek de 2023’te sayısız gelişmeler yaşandığını da belirtelim.
GLP-1 ilaçları; yalnızca obeziteyi tedavi etmekle kalmıyor, sıhhati da koruyor.
Science Dergisi’nin 2023 derlemesinde “Yılın Atılımı” olarak GLP-1 ilaçları seçildi. Halk sıhhati meselelerinde birinci sıralarda yer alan obeziteyi tedavi etmek maksatlı kullanılan bu ilaçlar, uzun yıllardır mühlet gelen ve başarısızlıklarla dolu obezite ilaçlarından daha fazlası.
GLP-1 (glukagon gibisi peptid-1), bağırsak hormonunu taklit ediyor. 1980’lerde keşfedilse de öyküsünün tamamlanması 2023’e kadar sürdü. GLP-1, başta yalnızca diyabet için geliştirilmişti fakat yapılan birçok çalışmanın ardından felç ve kalp krizi riskini azalttığı da bulundu.
Böylelikle ilaç sayesinde sadece kilo kaybedilmiyor aynı vakitte sıhhat açısından öteki yararlar da sağlanıyor. Bu durum da GLP-1’in “Yılın Buluşu” seçilmesine neden oluyor.
Düşünülenden çok daha büyük bir kara delik bulundu.
Uluslararası araştırmacılarından oluşan bir şirket, pulsar yıldızlarından gelen radyo sinyallerindeki küçük vakit değişimlerini ölçtü ve kozmik dalgaları keşfetti. Galakside birinci kere hareket eden düşük frekanslı yer çekimsel bu dalgalar, milyarlarca ışık yılı uzaklıktaki kara deliklerin uzak yankıları.
Keşifteki bulgular, erken cihanda çok daha büyük kara delik bulunması demek. Yer çekimsel dalgaları incelemeye devam etmek ise kainatın kökenleri ile ilgili farklı detayları da açığa çıkarabilir.
Konuşma yetisini kaybedenlere umut olacak “zihin okuma” cihazı
Bu aygıt, zihin okuma açısından teknik olarak mümkün olmasa da Texas Üniversitesi, yapay zekâ tabanlı sistemleri ile 2023’ün “en”lerine girecek bir çalışma yaptı. Semantik kod çözücü, podcast yahut imaj üzere şeylere kişinin nasıl reaksiyon verdiğine dayanıyor. Sistem, beyin aktivitelerinin sözlüğünü oluşturuyor ve sonrasında sözlüğü, kişinin algıladığı öbür şeylere çapraz referans olarak kullanıyor.
Zihinsel mahremiyet ve etik kurallar, bu çalışma ile gündeme gelmiş olsa da sistem, iletişim bozukluğu olan ve konuşma yetisini kaybedenler için bir umut ışığı yakıyor.
Satürn’ün uydularından Enceladus’ta keşfedilen fosfor, burada hayatın mümkün olabileceğini gösteriyor.
Daha evvel Satürn’ün uydularından Enceladus’ta, ömrün sürdürülmesi için gerekli olan altı elementten beşi bulunmuştu (karbon, nitrojen, oksijen, hidrojen, kükürt). 2023’te ise son element olan fosfor da bulundu. Bu da demek oluyor ki Satürn, dünya dışı hayat seçeneğine güçlü bir aday.
Yapay zekâ, 2023’te sürat kesmeden devam edip bilimde de tesirli biçimde kullanıldı.
ChatGPT ve öteki yapay zekâ araçları, piyasaya çıktığı andan itibaren büyük ilgi ile karşılandı ve herkes tarafından kullanılmaya başlandı. Bilimde de kendine geniş yer bulan yapay zekânın yıl içerisindeki birtakım muvaffakiyetleri gündemden düşmedi.
Dil modeli olan Progen, öngörülebilir fonksiyona sahip protein dizileri üretebildiğini gösterdi. 280 milyon protein numunesi üzerinde eğitilen Progen, çok modlu bir model olarak karşımıza çıkıyor.
Nisan ayında ise ChatGPT’nin kalite ve empati açısından ölçülmesi ile çevrim içi tıbbi sorulara cevap verme konusunda doktorlardan daha güzel performans gösterdiği görüldü. Mayıs ayında ise yapay zekâ aracı, hastaların sadece tıbbi kayıtlarını kullanarak, teşhisten üç yıl öncesine kadar pankreas kanseri açısından en yüksek risk altındaki bireyleri başarılıyla belirledi.
Tabii ki bundan daha fazlası da yapay zekânın muvaffakiyetleri ortasında. İnsanların aylarca yapabildiği şeyleri yapay zekâ, çok kısa müddette yaparak bilime kıymetli katkılar sağlamaya devam ediyor.
Şimdiye kadarki en büyük tam beyin konnektomu oluşturuldu.
Cambridge Üniversitesi araştırmacıları, her bir nöronun beyinde nasıl birbiri ile bağlandığını gösteren birinci haritayı oluşturdu. Meyve sineği larvası üzerinde yapılan bu haritada, 3016 nöron ve 548.000 sinaps bulunuyor.
Bu araştırma sayesinde sinyallerin, beyinde sinirsel seviyede dolaşarak davranış ve öğrenmeye yol açmasını sağlayan temel unsurların anlaşılması mümkün olacak.
Yumurta ve sperm gereksinimini ortadan kaldıran sentetik insan embriyoları oluşturuldu.
Cambridge Üniversitesi ve Kaliforniya Teknoloji Enstitüsündeki bilim insanları, ihtilal niteliğinde bir sentetik insan embriyosu yarattı. İnsan gelişiminin en erken kademesindeki embriyolara benzeyen bu sentetik embriyolar, genetik bozuklukların tesiri ve düşüklerin biyolojik nedenleri konusuna takviye çıkacak da bir buluş oldu.
Doğal hidrojen arayışı artıyor.
Science Dergisi’nin yılın bilimsel gelişmeleri ortasında hidrojen de yer aldı. Fosil yakıtlardan yeşil yakıtlara geçişte büyük hisse sahibi olması beklenen hidrojenle alakalı uzun müddettir araştırmalar devam ediyordu.
1987’de Mali’de hidrojen arayan sondaj deliği patlamış ve sonrasında bu delik, betonla kapatılmıştı. 2012’de tekrardan açılan delikte yüzde 98 hidrojen bulundu. Kaynağa jeneratör bağlanarak bir köyün bütün elektriği üretildi. Sistemin tek atığı ise suydu.
2023’te yapılan araştırma ise 2012’den beri sondajdaki hidrojen basıncının azalmadığını gösterdi. Yani bu da yerkürenin derinliklerindeki bir kaynağın, sondaj deliğindeki hidrojeni yenilediği anlamına geliyor.
Bu keşif alışılmış ki hidrojen kaynakları arayışına sürat kazandırdı ve çalışmalara 100 milyon dolardan fazla yatırım yapıldı.
Tek bir kanser hücresinin bile tespit edebilmesine yol açacak insan genomu projesi
Ulusal Sıhhat Enstitüleri araştırmacıları, farklı tiplerden eksiksiz genom dizilerini bir ortaya getirmek için bir yazılım aracı geliştirdi. Verkko isimli bu yazılım, farklı kıtalardan farklı genetik özelliklere sahip bireylerden oluşan bir kümenin genomun taslağını çıkardı.
Birçok araştırmacı, Y kromozomunun tamamını muvaffakiyetle haritalandırdı ve 41 ek genin keşfedildiğini ortaya çıkardı. Bu gelişmeler ise erkek üreme kromozomu için DNA dizilimi doğruluğunu geliştirmekle kalmayacak birtakım genetik bozuklukların da tanımlanmasına yardımcı olacak. Genetik köklerin ortaya çıkarılabilecek olması da insan genomu projesinin sağlayacağı bir öteki yarar olacak.
Bu belirttiklerimiz dışında alışılmış ki uzay, yapay zekâ ve sıhhat gibi pek çok alanda çalışmalar yapıldı. 2023’teki onlarca çalışmanın ortasından derlediğimiz bu içeriğimizin yanı sıra aşağıdaki öteki bilimsel gelişmeleri de inceleyebilirsiniz.
2023’teki bilimsel gelişmeler hakkındaki öbür içeriklerimiz:
