Uzm. Klinik Psikolog Süleyman Hecebil yazdı: Sarsıntı sonrası Ruhsal Bağışıklık Sistemi ne kadar değerli?

Uzm. Klinik Psikolog Süleyman Hecebil Cumhuriyet için zelzele sonrası değeri artan Ruhsal Bağışıklık Sistemine ait bir yazı kaleme aldı. Hecebil bu süreçte “Her türlü uğraş, meşguliyet tedavi edici ve koruyucudur” sözlerini kullandı.

HER İKİ BAĞIŞIKLIK BİRBİRİYLE BAĞLANTILI

Hecebil’in yazısı şu halde:

“Pandemi ve zelzele, bize ruhsal bağışıklık siteminin ne kadar kıymetli olduğunu daha çok fark ettirdi. Televizyonlarda, toplumsal medyada, kitaplarda ekseriyetle sağlıklı olmanın yolları ile ilgili birçok teklif görmüşüzdür. Aslında bu gün ele alacağımız mevzu, çok uzun yıllardır tıp ve psikolojinin yakın ilgi gösterdiği mevzulardan biri.

İki bağışıklık sitemi var. Bunlardan biri fizyolojik bağışıklık sistemi, başkası ruhsal bağışıklık sistemi. Her iki bağışıklık sistemi bağımsız sistemlermiş üzere görünse de aslında ortalarında komplementer (bağlantılı, tamamlayıcı ve bütünleyici) bir bağ var. Bir sitemdeki âlâ oluş hali öbür sitemi olumlu istikamette etkilerken, bir sitemdeki olumsuzluk başka sitemi olumsuz etkilemektedir. Bu da bize ruh sıhhatimize da âlâ bakmamız gerektiğini gösteriyor.

AİLE FAKTÖRÜ

Psikolojik bağışıklık siteminin temelini, yetiştirilme stilimiz ile olayları anlamlandırma ve yorumlama biçimimiz oluşturuyor. Bu nedenledir ki yaşadığımız benzeri sıkıntılar, krizler ve başımıza gelen makus şeyler karşısında farklı farklı yansılar gösteriyoruz ve farklı seviyelerde etkileniyoruz. Örneğin, yetiştiğimiz ailenin çocuk yetiştirme tavrı hami ve sakınmacı davranışı öneren bir tavır ise ruhsal dayanıklılığımız daha düşük oluyor: problemler karşısında çabucak paralize olabiliyoruz, ne yapacağımızı bilemiyoruz, çaresizliğe teslim oluyoruz ve ayağa kalkmak için kesinlikle birinin yardımına muhtaçlık duyuyoruz.

“PROBLEME TUTUNAN BİREYLER SORUNA TESLİM OLUYORLAR”

Psikolojik bağışıklık sistemi güçlü olanlar bir sorun ya da kriz durumunda tahlile ve deva aramaya tutunurken, bağışıklık sistemi düşük olanlar soruna ve çaresizliğe tutunuyorlar. Soruna tutunan bireyler soruna teslim oluyorlar ve kendileri sorun haline geliyorlar. Ekseriyetle soruna ve çaresizliğe tutunanlar özgüven, özsaygı, özsevgi, özşevkat üzere hususlarda sorun yaşayan kümeden çıkıyorlar. Ruhsal dayanıklılığı düşük olan bireylerin öbür ortak özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

• Risk almaktan korkmak,
• Küçük maksatları tercih etmek,
• Tartışmalardan uzak durmak,
• Sorunları görmezden gelmek ya da üstünü örtmek,
• Sorumluluk almakta zorlanmak ve sorumluluklarını ertelemek,
• Kendilik bedelinin düşük olması (kendinden hoşnut olmamak),
• Alınganlık, kırılganlık,
• Kalıcı ve güçlü ilgiler kuramamak,
• Kabuğunda yaşamayı(içe dönük) tercih etmek,
• Genellikle kendilerine “baston eş” (kollayan, ardını toplayan, bakım veren, koruyan, eşinin sorumluğunu da alabilen, çok fedakar) seçmek ya da baston eşle yaşayabilmek,
• Bağımlı olmak,
• İsyan etmek (bunlar niye benim başıma geliyor?)
• Çabuk pes etmek.

“ZİHİN OLARAK GELECEK ACIYA HAZIRLIK YAPMAK”

Psikolojik Bağışıklık Sistemimizi nasıl ayakta tutabiliriz ve güçlendirebiliriz?

Bazen berbat şeylerin bizim başımıza da gelebileceğinin şuurunda olmak ve kabul etmek: Ömür sürecinde hepimiz için şimdi yaşanmamış kederler, mutluluklar, heyecanlar, travmalar ve tutulmamış yaslar var. Bu hepimiz için bir gerçek. Bu açıdan baktığımızda hayatta bazen bizim başımıza da makûs şeylerin geleceğini bilmek ve kabul etmek (kaderci yaklaşımla değil) ruhsal bağışıklık sistemi açısından çok bedelli. Zira berbat şeylerin bazen bizim başımıza da geleceğini kabul etmemek; “niye bunlar benim başıma geliyor?” diyerek direnmek başlı başına gerilimi ve acıyı arttırıyor. Kabul etmek yahut kabullenmekten kastettiğim asla kadercilik değildir. Kadercilikte teslimiyetçilik, çaresizlik ve boyun eğme vardır. Benim kastettiğim kabullenme şudur: Çocuklarımız ya da biz aşı olurken aşıyı yapacak sıhhat vazifelisi iğneyi batırmadan evvel “canınız birazcık acıyacak ya da ilaç birazcık yakacak ancak kısa bir müddet sonra geçecek” bilgisi verdiğinde ve daha az acı hissediyoruz. Hatta “derin nefes alın” deyip aşıyı yaptığında çok daha az acı hissediyoruz. Bunun nedeni zihin olarak gelecek acıya hazırlık yapmış ve derin nefes alarak kasılmamış oluyoruz. Böylelikle zihnimiz mümkün bir acıya karşı hazırlıklı hale geliyor.

“ÖNCE EN KÖTÜSÜNÜ DÜŞÜNEYİM…”

Olayları anlamlandırma ve yorumlama biçimimizi gözden geçirmek: Olayları manalandırıp yorumlarken facialaştırıyor muyuz? Büyütüyor muyuz? Ya daima ya hiç unsurundan mi hareket ediyoruz? Evvel en kötüsünü düşüneyim düzgün olunca sevinirim mantığından mı hareket ediyoruz? Berbat olaylar karşısında donup kalıyor muyuz?

SORUN KARŞISINDA KULLANILAN DİL

Bir olayı yorumlarken “sorunun tahliline katkısı olacak” fikirler üretebilmek: Lisan ve niyet paraleldir. Problemler karşısında kullandığımız lisan ve sözler beynimizin vereceği yansıları tetikler. Şayet çaresizlik, isyan, teslimiyetçilik, ümitsizlik içeren sözler kullanıyorsak bizde tasa, depresyon, dehşet üzere hislerin ortaya çıkmasına neden oluruz. Bu nedenle sorun karşısında kullandığımızın lisan ve sözlere “sorunun tahliline katkısı var mı? diye bakmamız gerekir.

ODAKTAN VE FİKİRDEN KAÇINMAK

Zihnimizde ürettiğimiz fotoğraflar, kanılarımız kadar hislerimizi ve ruh halimizi tesirler: Yaşantılarımız, anılarımız ve tecrübelerimiz adeta zihin albümümüzdeki fotoğraflar üzeredir. Bilhassa yeni yahut tedavi edilmemiş travmatik yaşantılar bu albümde büyük yer kaplar. Zihnimizdeki bu fotoğraflar ne kadar büyükse rahatsız etme gücü o kadar fazladır. Bu zihnimizdeki travmatik anıları yahut yaşantıları ne kadar çok dolaştırırsak o kadar taze kalırlar. Bu türlü bir durum ise kelam konusu olumsuz olayın hayatımızı birinci günkü gücüyle etkilemeye devam eder. Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) belirtilerini yaşayanların, farkına varmadan yahut şuurlu olarak bu fotoğrafları sık sık zihinlerinde dolaştırdıkları ve bu fotoğrafların odak noktasını oluşturduğunu görüyoruz. Travmatik anılar ve zihnimizdeki fotoğraflar bireyde duygusal enfeksiyona neden olabilmektedir. Enfeksiyondan korunmanın en tesirli yolu, enfeksiyona neden olan durumdan, unsurdan, niyetten ve odaktan kaçınmaktır. Bu taraftaki tavır ve davranışlar bireyin ruhsal bağışıklık sistemini korur.

ÖNEMLİ OLAN ÇARESİZLİĞE TESLİM OLMAMAK

Yaşam ve beşerlerle temas etmek hem tedavi edicidir hem de hamidir: Travmatik yaşantılar sonrasında hareket, toplumsal dayanak, toplumsal dayanışma, kişinin kendini yalnız hissetmemesi hayli kıymetlidir.

Her türlü uğraş, meşguliyet tedavi edici ve esirgeyicidir: Bir faaliyetin içinde bulunmak, bir uğraş içinde olmak kişiyi geçmişteki makûs anılarla gelecekle ilgi telaşlar ortasında savrulmaktan kurtarır. Geçmiş ve gelecek ortasında savrulmak kişinin içinde yaşadığı anın farkındalığını azaltır. Geçmişin duygusu ve geleceğin derdi bu güne ilişkin olmayan fakat bu günün randımanını ve kalitesini olumsuz tesirler. Uğraş içinde olmak kişinin bu güne odaklanmasına yardımcı olarak gerilimi denetim etmesini kolaylaştırır. Bu uğraş bireyin yaşama odaklanmasını sağlayacak sanat ve sportif etkinlikler başta olmak üzere her türlü uğraş olabilir.

Bazen çaresiz olabiliriz, çaresizliğe düşebiliriz. Kıymetli olan çaresizliğe teslim olmayıp diğer çaresizliklere davetiye çıkarmamaktır.