Nasıl Oluyor da Hastalar Uyanık Hâldeyken Bile Beyin Ameliyatı Yapılabiliyor? Dolma Saran Bile Var!

Hayatımızın en karmaşık ve gizemli organı olan beyinle ilgili operasyonlarda sıra dışı formüllerden biri olan uyanık beyin ameliyatı bir öteki ismiyle uyanık kraniyotomi, tıp dünyasında dikkat çeken hususlar ortasında yer alıyor. Pekala hastanın, ameliyatın en can alıcı noktasında uyandırılmasındaki gaye ne?

Beynin fonksiyonel açıdan değerli bölgelerine yakın olan tümörleri çıkarmak için uygulanan bu ihtilal niteliğinde prosedürde, konuşma ve hareket etmemizi sağlayan beyin dokularının korunması maksat alınıyor. Üstelik bu fonksiyonları ameliyat sırasında test etmek, tıpta cesur bir adım olarak kabul ediliyor.

Uyanık beyin ameliyatının tam olarak nasıl gerçekleştiği, neden tercih edildiği ve hastanın ameliyat sırasında acı hissedip hissetmemesi gibi merak edilen bahisleri araştırdık. Bakalım bu beyin ameliyatı düşündüğümüz kadar ürkütücü mü?

Uyanık beyin ameliyatı, teknolojinin gelişmesi ile sıkça uygulanan sistemlerden biri olmaya başladı.

Geçmişte, beyin ameliyatı olacak hastalar genel anestezi ile uyutulurdu. Zira hastanın ameliyat boyunca ağrılarının denetim altına alınması gerekiyordu. Fakat teknolojinin ilerlemesi ve yeni kuşak ağrı kesicilerin geliştirilmesi ile uyanık beyin ameliyatı mümkün hâle geldi.

Uyanık beyin ameliyatı birinci olarak lokal anestezi altında, epilepsi cerrahisi için gerçekleşti. Üstte bahsettiğimiz gelişmelerin yanı sıra bu tekniğin nöroonkolojiye yayılması, hasta izleme ekipmanlarının gelişmesi ve intraoperatif işlevsel haritalama teknolojisinin de uygunlaştırılması ile bu formül, hekimlerin sıklıkla başvurduğu tekniklerden biri oldu.

Uyanık beyin ameliyatı hangi durumlarda öneriliyor?

Beyin ameliyatı denilince aklınıza tüm çeşitleri gelmesin. Uyanık beyin ameliyatının tercih edildiği birtakım özel durumlar var. Bu durumlar ise beyin tümörünün olduğu yerle alakalı. Şayet tümör; beyinde kolları, bacakları ve konuşmayı denetim eden kısımlara yakınsa cerrah, bu uygulamayı gerekli görerek hastaya öneriyor.

Uyanık beyin ameliyatında öncelikli emel alışılmış ki tümörlü dokuyu çıkarmak ve büyüme mümkünlüğünü azaltmak. Bunun yanı sıra hastanın uyanık olmasının asıl sebebi, sağlıklı dokuya yakın yerlerde operasyon yaparken hastada fonksiyon kayıplarının olmaması.

Peki nasıl yapıyorlar bu beyin ameliyatını?

Beyin ameliyatları üç basamaktan oluşuyor. Bu evreler; baş derisini ve kafatasını açarak beyni ortaya çıkarmak, beyin üzerinde süreç yapmak, baş derisi ve kafatasının kapatılması. Bu üç etap aslında hastanın uyanık kalma vakitlerinin da belirleyicisi. Hasta ikinci etaba geçmeden evvel uyandırılıyor ve beyinde yapılacak süreçler başlıyor.

Tümörün; görme, konuşma ve hareket denetimi sağlayan bölgelerine yakınlığı için beyin haritalaması yapılıyor. Tümörü çıkarırken, haritalama sayesinde kritik bölgelerden kaçınılıyor. Hudutların haritasını çıkarmak için kullanılan bu sistem, ameliyat sırasında hemen geri bildirim almanın tek yolu olarak kabul ediliyor.

Tümörlü dokuyu çıkarmadan evvel beynin hayati kısımları, küçük bir elektrotla uyarılıyor. Bu sırada nöroanestezist, uyarılmanın işlevleri etkileyip etkilemediğini görmek için birtakım testler uyguluyor. Parmakları hareket ettirme, sayma, birdenbire bir objeye isim verme yahut bir kelime söylenmesi isteniyor. Hasta tarafından bunlara karşılık verilememesi, uyarılan alanın kritik bir alana bağlı olduğunun anlaşılmasını sağlıyor.

Bazı uyanık beyin ameliyatlarında, hastanın yalnızca parmaklarını hareket ettirmesi yahut konuşması istenmiyor.

Hastaların ameliyat sırasında yaptığı sıra dışı durumlara yer verip ameliyata devam edelim.

Uyanık beyin ameliyatı denilince hepimizin aklına birinci olarak ameliyat sırasında keman çalan hasta geliyor.

Kemanın yanı sıra saksafon ve gitar çalan hastalar da var.

Herkesin tutkusu öteki. Beyin ameliyatı sırasında zeytin dolması saran hastanın manzarası ise İtalya’dan.

Videoları izledikten sonra aklınızdaki “Hasta acı çekmiyor mu?” sorusu biraz şekillenmiş olabilir lakin bilimsel açıklamasını da yapalım.

Uyanık beyin ameliyatlarında, hasta acı hissetmez. Çünkü beyin dokusunda rastgele bir ağrı reseptörü yoktur. Kafa derisinin de büsbütün uyuşturulmasından ötürü yalnızca basınç yahut titreşim hissedilebilir.

Peki hastalar, hiç mi ameliyat sırasında rastgele bir şeyden rahatsız olmuyor?

Bu soruya “asla” demek alışılmış ki imkânsız. Her şeyden evvel bir operasyon geçiriliyor ve hastanın beyninde birtakım süreçler yapılıyor. Fakat söylemiş olduğumuz üzere acı hissi oluşmuyor. Bunun yanı sıra hastaların en sık şikâyet ettiği şeylerin başında genel anestezi almak için aç kalınması geliyor. Susayan hastalar için ise nemli köpükler yahut buz küpleri veriliyor.

Kafanın bir kelepçe yardımıyla sabit tutulması hastaya acı vermese de bilhassa uzun periyodik ameliyatlar sırasında alında ağrıya neden olabiliyor. Lakin bu durum da genelde lokal anesteziler ile gideriliyor. Hastaların yan yatırılması gereken ameliyatlarda ise omuz ağrısı başlıyor. Ağrının dayanılmaz hâle gelmesi durumunda hastanın tekrar uyutulması mümkün olabiliyor.

Kaşıntı üzere durumları gidermek için hemşireler takviye veriyor. Ayrıyeten hastanın hareket etmek istemesi, öksürmesi yahut esnemesi gerekirse doktora öncesinde haber vermesi söyleniyor. Bu sayede cerrah o an için gerekli tedbirleri alarak hareketlerin sorun teşkil etmesini ortadan kaldırıyor.

Tüm bu süreçlerin sonunda hasta tekrar uyutuluyor ve ameliyatın son evresine geçilip kafa derisi dikiliyor. Operasyonun tam tamamlanmasının akabinde ise hasta uygunlaşmak üzere uyandırılıyor.

Hiç mi riski yok?

Hangi operasyon olursa olsun her ameliyatın birtakım riskleri mevcut. Bu uyanık beyin ameliyatı için de geçerli. Görüş bozukluğu, nöbetler, öğrenme ve konuşmada zorluk, hafıza kaybı, denge bozukluğu, felç, beyinde çok fazla sıvı olması, beynin şişmesi, menenjit, omurilik sıvı sızıntısı ve zayıf kaslar ameliyatın riskleri ortasında bulunuyor.

Beyindeki kıymetli bölgelerin korunması ismine gerçekleştirilen uyanık beyin ameliyatını tüm ayrıntıları ile inceledik. Umarız ki kimse bu ameliyatı olmak zorunda kalmaz. Bu operasyona dahil olan hastalarımız varsa da tecrübelerini yorumlara bekleriz.