‘Küçük Kıyamet’te tsunami izleri! İstanbul tehlikede mi? Dikkat çeken 3 bölge

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Başta merkez üssü Kahramanmaraş olmak üzere 11 vilayette önemli yıkıma ve can kaybına yol açan sarsıntılar sonrası meydana gelen artçılar bölgedekileri huzursuz etmeye devam ediyor. Son olarak 21 Şubat’ta Hatay’da yaşanan ve yürekleri ağza getiren 6.4 ve 5.8 büyüklüğündeki sarsıntılardan sonra suların çekildiği tarafında gelen haberler ve akabinde yapılan ihtar da tsunami telaşı yaratmıştı. Tsunami riski, muhtemel bir Marmara Sarsıntısı noktasında da birçok kişinin başındaki kıymetli soru işaretlerinden biri. Tarih boyunca epey yıkıcı sarsıntının yaşandığı İstanbul’a ilişkin tarihi kayıtlara göre bu depremlerin bir kısmı tsunami oluşumunu tetikledi. İstanbul kıyılarında meydana gelen tsunami dalgalarının birçoklarının 6 ila 10 metre olduğu, ‘Kıyamet-i Suğra’ (Küçük Kıyamet) ismi verilen 1509’daki Büyük İstanbul Depremi’nde Ayasofya Camii’nin fetihten sonra yapılan minaresinin yıkıldığı, Galata Kulesi ve Kız Kulesi’nin 8 metreyi aşan dev dalgalar yüzünden hasar aldığı belirtiliyor. Peki Marmara’da yaşanması beklenen büyük sarsıntı geçmişte olduğu üzere İstanbul kıyılarında bir tsunami tehlikesi yaratabilir mi? ODTÜ İnşaat Mühendisliği Kısmı Kıyı ve Deniz Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner‘e sorduk.

‘İSTANBUL’UN KUZEYİNDEKİ İLÇELER DE RİSK ALTINDA’

1509’da yaşanan Büyük İstanbul Depremi’nde farklı noktaların tsunamiden etkilendiğinin altını çizen Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, “Dalgalar Galata’ya kadar ulaşmış olabilir. Bu, bilimsel olarak mümkün. Zira önündeki alan kapalı değildi bina ya da öteki bir yapı yoktu” diye konuştu. Büyük İstanbul Depremi’nin oluşturduğu tsunaminin, İstanbul’un Marmara kıyılarında tesirli olduğu söz eden Prof. Dr. Yalçıner, tarihte birkaç sefer yaşanan bu olaylarda dalga uzunluklarının Yenikapı surlarını geçtiğine dair bir data olduğunu da söz etti. Yalçıner, Marmara Denizi için sık sık gündeme getirilen tsunami tehlikesinin Karadeniz için de geçerli olduğunu tarihi kayıtlara dayanarak şu sözlerle açıkladı:

“Karadeniz’de İstanbul’u etkileyecek bir fay yok. Karadeniz’in içinde fay var. Son 2 bin yılda Karadeniz’de 22 adet tsunami oldu. Hepsi İstanbul kıyılarına gelmese de Karadeniz’de tsunami potansiyeli var. İstanbul’un kuzeydeki ilçelerin de risk altında olduğunu söyleyebiliriz. Buradaki dereler ve dolgu alanlar tsunami olursa öncelikli olarak etkilenme ihtimali olan bölgeler.”

‘GEMİLERİN TSUNAMİDEN BATMIŞ OLDUĞU DÜŞÜNÜLÜYOR’

Tarihi kayıtlara geçen en kıymetli tsunamilerin 1509’da İstanbul kıyıları ve 1894’te Adalar’da tesirli olduğunu tabir eden Prof. Dr. Yalçıner, “1509’daki sarsıntı, tsunami oluşturmuş bir zelzeledir. Yenikapı’da metro inşası için hafriyatlar yapıldığında, orada M.S. 360’tan 1000’e kadar liman olan bölgede batık gemiler bulundu. Bu gemilerin tsunamiden batmış olduğu da düşünülüyor. M.S. 1010’da Marmara’da tsunami olduğunu biliyoruz” dedi.

Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner tsunamilerin ‘sismik’ ve ‘sismik olmayan’ olarak ikiye ayrıldığını belirterek, tsunaminin sebeplerini ve tesirlerini şöyle sıraladı:

1- SİSMİK TSUNAMİ: Bu tıptaki tsunami fayın kırılmasıyla oluşur. Bu cins tsunamiler deniz tabanındaki düşey hareketle ortaya çıkan dalgalardır. Marmara’da oluşacak sismik tsunami, Japonya’da ya da Endonezya’daki Sumatra Adası’nda gördüklerimiz kadar büyük olmayacaktır. Marmara’daki riskler hesaplanmış ve bu riskler çeşitli araştırmalarda yer almıştır.

2- SİSMİK OLMAYAN TSUNAMİ: Bu cinsteki tsunami deniz tabanında heyelan olursa olabilir. Marmara’da tsunami kaynağı iki türlü de olabilir. Deniz araştırmaları sonucunda Büyükçekmece açıklarında heyelan olan yerler tespit edilmiştir. Yenikapı ve Tuzla açıklarında da heyelan bölgeleri mevcut. O nedenle bu türlü bir ihtimal de var.

Derin denizlerde daha büyük tsunamiler görülebileceğini vurgulayan Prof. Dr. Yalçıner, “Okyanuslarda olan tsunamiler kıyılara daha fazla tesir eder. Dalma batma zonu olan yerlerde mesela Sumatra ve Japonya’daki üzere çok büyük tsunamiler olur” diye konuştu.

MARMARA’DA YIKICI BİR TSUNAMİ OLABİLİR Mİ?

Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, muhtemel Marmara Depremi’nde İstanbul kıyılarında oluşabilecek tsunaminin tesirlerine de değindi. Marmara’da Japonya ve Hindistan’daki üzere dalma batma zonu olmadığını, doğrultu atımlı fayların oluşturacağı tsunaminin o kadar büyük olmayacağını belirten Yalçıner, tsunami oluşacak suların derinliğine dikkat çekerek şunları söyledi:

“Marmara’daki su derinliği bin 100 metredir. Sumatrada tsunami olan yerde ise derinlik 2 bin 200 metreydi. Japonya’nın dalma batma zonunda olan tsunaminin oluştuğu yerdeki su derinliği ise bin 500 metre. Yani okyanuslarda daha büyük tsunamiler olur lakin Marmara’da da bu potansiyel olsa da o kadar büyük ölçekte değil.”

3 BÖLGEYE İŞARET ETTİ

Marmara için iki tsunami ihtimalini de pahalandıran Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, heyelana bağlı tsunaminin Yenikapı, Büyükçekmece ve Tuzla açıklarında görülebileceğini söyledi. Prof. Dr. Yalçıner, “Deniz altı heyelanı hareketlenmezse oluşan tsunami çok büyük olmayacaktır” diye de ekledi.

Olası bir tsunamide dolgu alanların tehlikeli olduğunun üzerinde duran Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, coğrafik olarak kıyıya yakın düşük kotlu alanlar, Yenikapı’daki dolgu alan, Maltepe’deki aktiflik alanı, marinalar, tekne barınakları ve limanların tsunamide ziyan görebileceğini açıkladı.

“İzmir Sığacık’taki marina geçmişte küçük bir tsunami ile büyük tesir altında kalmıştır. Irmak ağızları ve dere ağızları olan yerlerde tsunami içeri kadar girer. Mesela Fenerbahçe’deki Kurbağalıdere ya da Avrupa Yakası’ndaki Ayamama Deresi üzere. Bu bölgelerde tsunaminin içeri kadar girme ihtimali vardır. Denize kıyısı olan öteki vilayetleri de düşünmemiz gerek. Tekirdağ tarafına yanlışsız hem güneyde hem kuzeyde bu alanlar ziyan görebilir.” Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner

‘İSTANBUL İÇİN EN BÜYÜK TEHLİKE DEPREM’

“İstanbul için en büyük tehlike deprem’ diyen Prof. Dr. Yalçıner, “Tsunami ana bir tehlike değil. Sarsıntının habercisi yoktur, tsunaminin habercisi ise çoklukla sarsıntıdır. Tsunamiden korkmamıza gerek yok zira habercisini biliyoruz. Kıymetli olan habercisinden kurtulmak” bilgisini paylaştı.