Şeytan Çekirdeği ve Kurbanı Olan Bilim İnsanlarının Öyküsü
Dünyanın gördüğü en kanlı devir olan 2. Dünya Savaşı, ardında çok büyük bir enkaz bıraktı. ABD, savaşın sonlarına gelindiğinde hala savaşa devam eden Japonya’yı pes ettirmek için o vakte kadar daha evvel eşi gibisi görülmemiş bir yıkıcı güç olan nükleer bombayı kullanmıştı. Evvel “Litte Boy” isimli bomba ile Hiroşima kentini, sonrasında Fat Man ile Nagazaki kentini adeta haritadan silmişti.
ABD’nin elindeki bu yeni güç, gücünü nükleerden alıyordu ve nükleer kestirim edeceğiniz üzere son derece tehlikeli bir çalışma alanıydı. Japonya bu iki bombanın akabinde ABD’nin karşısında duramayacağını anlamış ve teslim olmuştu. İşte bu anlarda ABD’li bilim insanları bir nükleer bomba daha yapmaya çalışıyordu. “Y Projesi” olarak da isimlendirilen bu üçüncü atom bombasının kalbinde 6,2 kilogramlık rafine plütonyum ve galyumdan oluşan bir küre bulunuyordu. Savaş bitti, güç yüklü bu topa gereksinim kalmadı, fakat öldürmeye devam edecekti. Vakitle ismi “şeytan çekirdeği” olarak anılmaya başlayan kürenin ve gerisinde bıraktığı kurbanların kıssası:
Bilim insanları, artık savaşta muhtaçlık duyulmayan atom bombasının çekirdeğini bilimsel deneyler için kullanmaya başladı.
Eğer savaş devam etseydi muhtemelen bu çekirdek, Japonya’nın günümüzde ismini yeterli bileceğimiz bir kentine atılıp on binlerce insanın vefatına neden olacaktı. Lakin Japonya pes etti ve bu yaşanmadı. Bu olunca “Rufus” kod isimli bu çekirdek daha fazla test için Los Alamos’taki tesislerde tutulmaya başladı.
İlk kaza çabucak savaşın akabinde yaşandı.
Sonrasında şeytan çekirdeği olarak anılacak bu plütonyum ve galyum küresi, birinci kurbanını Japonya’nın teslim olmasından kısa bir müddet sonra aldı. Şayet Japonya teslim olmasaydı bu tarihten iki gün evvel bu çekirdeğin patlatılması planlanıyordu.
Aslında Los Amaloslu bilim insanları plütonyumun süperkritik hale gelerek zincirleme tepki oluşturarak ölümcül radyasyon yaymaya başlayacağı eşiği yeterli biliyorlardı. Deneyler de bu riskler göz önüne alınarak gerçekleştiriliyordu. Hatta bu kızgın canavarı uyandırma risklerinin olduğunu bildikleri için bu duruma bir isim bile takmışlardı. “Ejderhanın kuyruğunu gıdıklamak” dedikleri bu testler sonucunda çekirdeğimiz birinci kurbanını 21 Ağustos 1945 gecesi aldı.
Ejderhanın kuyruğunu tek başına gıdıklayan Harry Daghlian’ı bir sürpriz bekliyordu.
21 Ağustos 1945 tarihinde yemek yedikten sonra laboratuvara dönen Harry Daghlian, plütonyum küresini tungsten karbürden yapılmış tuğlalarla çevreledi. Bunu yaparken tek başınaydı (sadece güvenlik vazifelisi bulunuyordu) ve bu sebeple aslında güvenlik protokollerini ihlal ediyordu.
Daghlian, şayet belli bir düzeye çıkarsa plütonyumu süperkritik hale getirecek olan bu yansıtıcı tuğlaları ördü. Sonrasında tuğlalardan birini çekmek için atılım yaptı ancak tam bu anda ezkaza tuğlayı kürenin doruğuna düşürdü. Bu darbe süperkritikliğe neden oldu ve etrafa mavi ışık parıltısı ve ısı dalgası yayıldı. Daghlian, çabucak tuğlayı aldı ancak bunu yaparken elinde bir karıncalanma hissetmişti.
Daghlian özelinde her şey için çok geçti.
Daghlian’ın hayatındaki bu ufacık yanılgı anı, onun ölümcül dozda radyasyon almasına neden olmuştu. Kısa müddet içerisinde yanmış eli kabardı ve sulandı. Bu süreçte daima mide bulantısı ve ağrı çekti. En sonunda da komaya girdi Daghlian için bu kaza anı mevtin geri dönüşü olmayan bir biçimde geleceğinin habercisiydi. Zati kazadan yalnızca 25 gün sonra hayatını kaybetti. Güvenlik vazifelisi ise ölümcül olmayan dozda radyasyon almıştı.
Şeytan çekirdeği tek kurbanla yetinmeyecekti.
Daghlian’ın vefatından sonra güvenlik prosedürleri gözden geçirildi ancak kâfi olmayacaktı. Yaşanan birinci olaydan 9 ay sonra Daghlian’ın meslektaşlarından olan fizikçi Louis Slotin, çekirdeğin üzerine berilyum kubbesi indirerek misal bir süperkritiklik durumu oluşturuyordu.
Slotin dikkatliydi ancak bu dikkati kâfi olmadı.
Kungsten karbür tuğlalar üzere berilyum kubbe de nötronları merkeze geri yansıtarak plütonyumu süperkritikliğe itiyordu. Bunun olmaması için kubbenin hiçbir vakit büsbütün kapanmaması gerekiyordu. Slotin, bunun için bir tornavida kullanıyordu. Kubbenin altına tornavida koyuyor ve bir boşluk alanı yaratıyordu.
Bu usul tek bir ufak yanılgıya bağlıydı. Sonunda olması gereken oldu ve tornavida kaydı. Bunun sonucunda kubbe çekirdeği büsbütün kapladı. Berilyum baloncuğu içinde kalan şeytan çekirdeği çok fazla nötronu sıçratmaya başlattı. Odada bulunan öbür bir bilim insanı olan Raemer Schreiber, kubbenin düşme sesi üzerine bir ısı hissetmiş ve mavi bir parıltı görmüştü.
Slotin, kendisini bekleyen sonu kaza yaşandığı anda biliyordu.
Schreiber, bu mavi ışığın saniyenin onda biri kadar durduğunu söylüyor, lakin bu mühlet Slotin için kâfi olmuştu. Bu olay sonucunda odadaki fotoğrafçı ve güvenlik vazifelisi dahil 7 kişi radyasyona maruz kaldı, lakin ölümcül seviyede radyasyon alan tek kişi Slotin’di. Slotin bu kazanın akabinde aldığı dozun az çok farkındaydı. Arkadaşı Daghlian’ın başından geçenleri de çok düzgün biliyordu. Schreiber, Slotin’in tornavida kazasından sonra söylediği birinci kelamları şunlardı: “Evet, bu işe fayda.”
Slotin, bu olayın akabinde mide bulantısı ve kusma nöbetleri yaşadı. Sonra kısa müddetliğine hastanede düzgünleşmiş üzere görünen Slotin, aslında iyileşmemişti. Yalnızca günler içinde kilo kaybetti ve karın ağrıları yaşadı. Tüm bunlarla birlikte zihinsel karışıklık belirtileri de yaşayan Slotin, kazanın yaşandığı andan yalnızca 9 gün sonra hayatını kaybetti.
Bu olaylarla şeytan çekirdeğinin de sonu geldi.
Yaşanan bu iki olayın akabinde bilim insanları bu plütonyum çekirdeğine “Rufus” demeyi bıraktılar ve “şeytan çekirdeği” sözünü söylemeye başladılar. Bu çekirdek aslında ABD’nin nükleer silah test programı olan Kavşak Operasyonu’nda kullanılacaktı ancak Slotin’in kazasının sonrasında radyasyon düzeylerindeki artış nedeniyle bu plandan vazgeçildi. Bunun yerine şeytan çekirdeği isimli plütonyum eritildi ve gerektiğinde öbür çekirdeklere dönüştürülmek üzere ABD nükleer stoğuna entegre edildi.
Adına ister Rufus isterseniz de şeytan çekirdeği deyin, bu plütonyum topunun binlerce insanı öldürecek bir gücü var. O sebeple bir nükleer başlıkta patlatılmaması (test için bile olsa) hoş bir haber. Bununla birlikte o devir nükleerle ilgilenen bilim insanları bu türlü risklerin farkındaydılar, lakin ortaya tornavida sıkıştırmak üzere çok da kabul edilebilir olmayan güvenlik tedbirleriyle hayatlarını riske atmışlardı.
- Kaynaklar: Sciencealert, Nuclearsecrecy, Nuclearsecrecy, OSTI, Nuclear Museum
