Sarsıntı bölgesindeki 29 müze felaketi nasıl hasarsız atlattı? Dikkat çeken ‘2021’ ayrıntısı

Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – 6 Şubat’ta meydana gelen ve 11 ili önemli biçimde etkileyen zelzele felaketi sonucu binlerce kişinin hayatını kaybetmesi tüm Türkiye’yi yasa boğdu. Bölgeden basına yansıyan imajlarda görülen büyük yıkıma bağlı olarak bu süreçte orta ara gündeme taşınan hususlardan biri ise bölgedeki müzelerin sarsıntılardan nasıl etkilendiği oldu. Yüzlerce yıllık tarihi binaların, asırlık tarihi yapıtların, ibadethanelerin etkilendiği afette gözler tarihe ışık tutan, mesken sahipliğini müzelerin yaptığı yapıtlara de çevrildi. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Müzeler Dairesi Lideri Bülent Gönültaş’a depremden etkilenen 11 vilayetteki 29 müzede yer alan hiçbir yapıtın ziyan görmemesinin gerisindeki sebebi sorduk.

Cemil Meriç’in doğup büyüdüğü ve sonradan müzeye çevrilen Hatay’daki mesken zelzeleye dayanarak ayakta kaldı.

Geçtiğimiz günlerde Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden yapılan açıklamada zelzeleden etkilenen Gaziantep, Şanlıurfa, Kilis, Osmaniye, Diyarbakır ve Adana müzelerinde rastgele bir hasar meydana gelmediği açıklaması yapılmıştı. 

‘YAKLAŞIK 2 YIL ÖNCESİNDEN PLAN YAPTIK’

Depremin birinci gününden beri bölgedeki tüm müzeleri gezen Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Müzeler Dairesi Lideri Bülent Gönültaş, afet durumunda müzelerdeki işleyiş hakkında ayrıntılı bilgi verdi. Sarsıntıdan etkilenen 11 vilayetteki müzelerin rastgele birinde yapıtlara ziyan verecek derecede bir hasar olmadığını, meydana gelen kimi hasarların duvarlarda sıva ya da boya çatlağı halinde olduğunu belirten Gönültaş, bölgedeki müzelerde yapısal bir sorun olmadığını da söyledi.

Peki yaşanan iki büyük sarsıntıda zelzele bölgesindeki müzeler ziyan görmemeyi nasıl başardı? Türkiye’nin her bir müzesinde yapıtların büyük bir dikkatle yerleştirildiğini belirten Bülent Gönültaş, yapıtların kurallar üzerine yerleştirilirken sabitlendiğini ve bunların büyük bir titizlikle yapıldığını tabir etti. Eserlerin yanlışsız bir formda sabitlenmesinin yanı sıra yaklaşık iki yıl evvel müzeler için hayata geçirilen afet planının da çok yararı olduğunu tabir eden Gönültaş, şunları söyledi:

“Yaklaşık 2-3 yıl evvel rastgele bir müzemizde mümkün bir afet yaşandığında ne yapabileceğimizi düşündük. Bu türlü bir meseleyle karşılaşırsak hangi müzeden dayanak grup gelecek, eserler nasıl korunacak üzere değerli noktaları planladık. Bir afetle müsabakamız durumunda yapacağımız her şey aşikardı.”

Gaziantep’teki Zeugma Müzesi de zelzelede hasar görmedi.

‘TÜM MÜZELER GÜVENDE’

Yaşanan iki büyük sarsıntıdan sonra 11 vilayetteki müze müdürleri ve çalışanlarının yıllar evvel etkinleşen afet planının her bir unsuruna uyduğu değerle belirtiliyor. Zelzele yaşanır yaşanmazmüze müdürlerinin aileleriyle birlikte koşarak misyonda oldukları müzelere gittiklerinin bilgisini veren Bülent Gönültaş, kısa bir mühlet içinde Niğde, Aksaray, Konya, Elazığ, Tunceli, Şanlıurfa’daki müzelerden sarsıntı bölgelerine uzman işçilerin dayanak için geldiğini belirtti.

Bakanlığın ‘Tüm müzeler güvende’ iletisini veren açıklamasını tekrarlayan Bülent Gönültaş, Kahramanmaraş Müzesi’nde bir hasar olmadığını lakin müzenin yanındaki binanın hasarlı oluşundan kaynaklanan bir önlem alındığını belirtti. Gönültaş’ın açıklamalarına göre Kahramanmaraş Müzesi’ndeki tüm yapıtların sınıflandırılarak paketlendi ve her şey olağana döndüğünde tekrar müzeye dönmek üzere Gaziantep’teki Zeugma Mozaik Müzesi’ne emanet edildi. Adıyaman’daki yapıtların de teşhirden kaldırıldı ve depolara inançlı bir formda alındı. Elbistan Kent Müzesi’ndeki eserler de tıpkı Maraş’ta olduğu üzere Gaziantep’e gönderildi.

‘ASKERİ BİRLİKLERDEN TAKVİYE İSTEDİK KABUL ETTİLER’

Depremden etkilenen illerdeki müzelerin hasar aldığı senaryoda izlenecek prosedür de merak konusu. Bülent Gönültaş, afet durumunda alınan tedbirlere ek olarak eserlerin bulunduğu binaların önemli hasar alması durumunda Genelkurmay Başkanlığı’ndan takviye alınacağını belirtti.

İki yıl evvel hazırlanan doğal afet planında bu unsurun de yer aldığını tabir eden Gönültaş, “Biz yıllar evvel mümkün bir afet durumunda yapıtlarımızı daha inançlı bir biçimde nakletmek ve teminat altında tutmak için askeri birliklerden bize yardımcı olmaları ve alan açmaları için dayanak istedik ve onlar da kabul ettiler” dedi. Zelzelenin birinci gününden bugüne dek güvenliğin sınır safhada olduğunu belirten Gönültaş, müzeleri korumak için misyona gelen takviye güvenlik takımlarının büyük emek sarf ettiğini de hatırlattı.

Hatay Antakya Arkeoloji Müzesi’nden bir vitrin

VİTRİNLERDE SİSMİK İZOLATÖR KULLANDILAR

Eserler müzelere yerleştirilirken hayli dikkat edildi, pekala ya binalar? Müzeler için seçilmiş binaların imal etabında nelere dikkat edildi? Kullanılan teknolojiler nelerdi? Bülent Gönültaş, eski ve yeni binaların tamamında epey titiz davranıldığını belirtti. Yeni yapılacak binaların zelzele yönetmeliklerine uygun yapıldığını, tarihi bir yapının müzeye dönüştürülmesi halinde de gerekli süreçlerin yapıldığını tabir etti.

Dünyanın birçok yerindeki müzede kullanıldığı üzere Türkiye’de de yapıtların sergilendiği vitrinlerin yapıtları koruyabilmesi için özel ve güçlü seçildiğini, kimi vitrinlerde sismik izolatör kullanıldığının altını çizen Gönültaş, ‘museum wax’ üzere gereçlerin yapıtın altına sürüldüğünü, böylece yapıtın rastgele şiddetli bir sarsıntıda ziyan görmesinin önüne geçildiğini belirtti. Gönültaş, vitrin ve ‘museum wax’ teknolojisine ek olarak yapıtların kimilerinin çelik konstrüksiyon formülüyle sabitlendiğini de paylaştı.

Adıyaman’da bulunan Karakuş Tümülüsü’ndeki ‘Tokalaşma Sütunu’ zelzelede yıkılmıştı.

GÜNEŞ GÜCÜYLE ÇALIŞAN KAMERALARLA İZLENİYOR

Müzelerdeki yapıtlara ek olarak ören yerlerindeki yapıtların de inançta olduğunu belirten Bülent Gönültaş, bilhassa sarsıntının birinci günlerinde medyada yer alan Adıyaman’ın Kahta ilçesindeki Karakuş Tümülüsü’nde yer alan ‘Tokalaşma Sütunu’nun tahribata uğradığını lakin müdafaaya alınarak bölgeye en yakın müzeye aktarıldığının altını çizdi. Gönültaş, ören yerlerdeki tarihi yapıtların sahipsiz olmadığını, her vakit için onları korumak ismine gerekli güvenlik tedbirlerinin alındığını ve güneş gücüyle çalışan kameralarla izlendiği belirtti.

Her yıl binlerce ziyaretçinin akın ettiği Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi müdürü Özgür Çomak da sorumluluğu altında olan müzede hiçbir hasar olmadığını, zelzeleden sonra atılan her adımın zelzele afet planına nazaran atıldığını belirtti. Zeugma Mozaik Müzesi’nde bulunan başta ‘Çingene Kızı’ mozaiği olmak üzere hiçbir yapıtta hasar olmadığının altını çizen Çomak, müze binasının yapısal olarak bir sorunu olmadığını ve bu sarsıntısı sıfıra yakın hasarla atlatan kamu kurumlarından biri olduklarını vurguladı.