Bu sefer ‘roller’ değişti… “Erkekler, çocuk bakmak ve aş pişirmek dışında neye fayda?”

Ütopya, edebi yapıtların bir çeşidi olmasının ötesinde değerli manalar içeriyor. Söz köken itibariyle toprak/ülke/yer manasına gelen topos ile ona ‘u’ öneki getirilmesinden oluşuyor. 

Söz konusu kavram Nişanyan Sözlüğü’nde “Yeni Latince utopia “siyasi bir ideali söz etmek için tasarlanan hayali ülke” sözcüğünden alıntıdır. (İlk kullanımı: 1516 Sir Thomas More, İng. müellif ve siyaset adamı.) Bu sözcük Eski Yunanca oú ?? “değil” ve Eski Yunanca tópos ????? “ülke, yer” sözcüklerinin bileşiğidir” diye tanımlanıyor. 

Ütopyanın literatüre girmesi Thomas More’un tıpkı isimli yapıtla olduğu kabul ediliyor. Fakat bunun eksik bir tarif olduğunu lisana getirenler de azınlıkta değil. Kelam konusu görüşü savunanlara nazaran Sümer tabletlerinden itibaren insanlık ütopyalarını lisana getirmeye başladı. 

GENİŞ BİR KÜLLÜYAT

Dünya yazını ütopya konusunda geniş bir külliyata sahip. Türklerin ütopyayla tanışmasının tarihi epeyce eskilere giderken çeşitle ilgili literatürde kabul görecek yapıtların ortaya çıkışı Osmanlı Devleti’nin son devirlerine denk geliyor. Yeni Osmanlı hareketinin değerli isimlerinden Mitat Paşa, Ziya Paşa ve Namık Kemal bu alanda öne çıkan isimler. 

EZBER BOZAN ÇIKIŞ

Ancak bu isimlerin dışında o denli bir isim var ki yazdıklarıyla ezber bozdu… Gaspıralı İsmail… Türkçülük ve sosyalizm konusunda hem teorik hem pratik manada attığı adımlarla yakın devrin en değerli isimlerinden birisi oldu. Osmanlı aydınları ortasında yaygın olan ‘Rüya’ yazma geleneğine Gaspıralı İsmail de sahipti. Düş, Osmanlı aydınları için ülkülerini lisana getirdikleri eser manasına geliyordu. Gaspıralı da buradan yola çıkarak eserler verdi. Bayanların toplumsal ve ekonomik hayata iştiraki noktasında periyoduna nazaran ilerici fikirlere sahip olan Gaspıralı İsmail’in bayanlarla ilgili ‘Kadınlar Ülkesi’ ismini taşıyan düşü çarpıcı satırlara sahip. Bayanların durumunu göstermesi ismine bir kurmaca kaleme alan Gaspıralı İsmail, yapıtında Molla Abbas isimli karakterinin bayanların hakim olduğu bir topluluğun eline esir düşmesini anlatıyor Bayanlar Ülkesi’nde. Eser bugünün erkek hükümran toplumunu anlamak ismine da vurucu sözler içeriyor. 

SADIK USTA’NIN ARAŞTIRMASI

Yazar Sadık Usta Türk Ütopyaları Osmanlı’dan Cumhuriyet Dönemi’ne Özgürlüğü Düşlemek kitabında kelam konusu yapıta ait zihin açıcı bilgiler veriyor: 

*Ülkede Arapçaya benzeri bir lisan konuşulmaktadır. Yabancı esirlerin hoş (erkek) olanları tıpkı öteki Müslüman ülkelerdeki bayan esirler üzere yöneticilerin haremine alınırlar. 

*Burada her şey Müslüman ülkelerdeki üzeredir, fakat toplumsal roller ve cinsiyet alakaları tepetaklak olmuştur. O denli ki esirlerin etrafında dolaşan bayanlar, onları neredeyse bakışlarıyla delmektedir. 

*Esir erkeklerde vücutlarını kapamaları ve kendilerini bayan bakışlarından muhafazaları istenir. 

*Eğlencelin semazenleri erkeklerdir. Müzikler onların ağızlarından dökülür, çalgıyı onlar çalar. 

“BATMAYA MAHKUMDUR”

Kadınlar Ülkesi’nin hükümdarının söyledikleri ise yapıtı daha ilgi cazibeli kılıyor. Bayanlar Ülkesi hükümdarı yapıtın bir öbür kahramanı Molla Abbas’a şunları söyler:

Sizin ülkeniz batmaya mahkumdur. Er bireyden asker olur mu? Er kişi baş keser mi? Çocuk bakmaktan ve aş pişirmekten öbür bunlar neye fayda? Saçları üzere akılları da kıt değil mi bunların. (…) Bayan ve erkek eşitliği ne demek? O vakit hayatın temeli yıkılır. Erkeklerin bayanlar üzere devlet işlerine girmesi büyük bir felakettir. 

Eser, ütopyanın özelliklerini barındırması ve devrin cinsiyet rollerine ait göndermelerde bulunması nedeniyle epey değerli bir pozisyonda bulunurken 1890 yılında periyodun Tercüman gazetesinde yirmi bir kısım halinde yayımlanır. Bayanlar Ülkesi yıl olarak hangi periyoda işaret eder bilinmez fakat coğrafya olarak Afrika civarı olduğu yapıttan anlaşılır.