TGSD Lideri Ramazan Kaya: ‘Belki 1 yıl tahminen daha fazla sürecek krizle karşı karşıyayız’

Türkiye Giysi Sanayicileri Derneği (TGSD) İdare Konseyi Lideri Ramazan Kaya, bilhassa iplik ve boyahane kısmında firma kapanmalarının başladığını, hazır giysi tarafında ise fason üretim tarafında kapanmalar yaşanabileceğini vurgulayarak, “Bir yıl evvel yatırım yapalım deniyordu, artık bırakın yatırım yapmayı mevcudu müdafaanın zorlukları var. Devletin dala finans manasında orta ve uzun vadede dayanak olması gerekiyor. Yenileme yatırımlarına muhtaçlık var. Artık firmalar tamam mı devam mı noktasına geldi” dedi

Finansmanda 365 gün 250 defa kural değiştiğini, buna yetişmekte zorluk yaşadıklarına dikkat çeken Ramazan Kaya ile hazır giysi ve dokuma dalındaki son gelişmeleri konuştuk.

Ramazan Kaya, Şehriban Kıraç’a konuştu.

– Yılın sonuna geldik hazır giysi açısından nasıl geçti?

2022’de sonuç çok da beklediğimiz üzere olmadı. Hem Rusya-Ukrayna savaşının başlaması hem de resesyon dalgası hane halkının cebini direkt etkiledi. Hane halkı geliri niyet birinci etkilenen bölüm hazır giysi oluyor. 2022’nin birinci 6 ayında olağan bir seyir oldu. Temmuzda durağanlık sonra da yavaşlama oldu. Son 3 aydır bunu daha çok hissediyoruz. Resesyon, hane hakı gelirindeki daralma ve talepsizlikten ötürü müşteriler satın alma adetlerini küçültmeye gittiler. Birtakım müşteriler bu daralmanın yüzde 20 kimileri yüzde 30 olduğunu söylüyor. Piyasa ve öteki firmalarla konuştuğumuzda 2023’ün birinci altı ayı, benim öngörüme nazaran birinci 9 ay adet bazlı yüzde 30 civarında kapasite daralması yaşanacak. İç pazarda da bu türlü bir daralma olacak.

– İç piyasada gelir erimesi daha fazla olduğu için daralma daha fazla olmaz mı?

Biz Avrupa’nın 10 katı enflasyon yaşıyoruz. Bizde hane halkı, iktisat ziyan gördüğü için orada da bir talepsizlik oldu. İç piyasa dinamikleri de yüzde 20-30 daralmaya gitti. Z jenerasyonuyla yeni tüketici alışkanlıkları oluşmaya başladı. Evvelden yılda 5 kez alışveriş yapıyorsak şu anda 3’e indi. İşler biraz daha basic’e döndüğü için firmalar da basicde fiyat külfeti yaşamaya başladılar. Rekabet ettiğimiz ülkeler ortalama 120-150 dolar personellik fiyatı bizde taban fiyat artmadan evvel 350-400 dolardı artık patrona maliyeti 600 dolar. Biz 22-23 centlerle güç kullanıyoruz onlar 10-12 centle güç kullanıyor. Bu noktada bizim fiyat odaklı basic değil, katma pahalı işler için çalışmamız gerekiyor.

YÜZDE 20-30 DARALMA OLACAK

– Bu yıl ihracat ne kadar olacak?

2022’de ihracat yüzde 4.5 civarında artışla 21 milyar dolar civarında gerçekleşebilir. Lakin 2022’yi o denli ya da bu türlü geçirdik. Asıl 2023 ne olacak? Yüzde 20-30’luk adet bazlı daralma olacak.

– Pekala bu daralmayı nasıl aşmayı planlıyorsunuz?

Yeni iş modellerini geliştirmemiz gerekiyor. Daha çevik daha süratli daha kuvvetli olmamız gerekiyor. Şirket sıhhati, sermayesi açısından daha dinamik olmamız lazım. Katma pahalı iş yapmak zorundayız. Maalesef son 1 yıldır uygulanan ekonomik ve finansal programlarda çok önemli önlemler var, bunları biraz esnetmemiz gerekiyor. Bu finans yapısıyla dalımız çok fazla hareketlenmez. Geçen yıl dalda önemli yatırımlar vardı. Son 1.5-2 yılda yalnızca dokumacılık kısmı 2 milyar dolar, hazır giysi dalı ise 1 milyar dolarlık yatırım yaptı. Bir de kapasite artırımı yaptılar. Bu sefer atıl kapasiteler karşımıza çıktı. 2023 yılını daralmayla geçireceğiz. Bu daralmanın getireceği istihdam kayıpları olacak. Bir grup finansal bozukluklar ortaya çıkacak.

BIÇAK KEMİĞE DAYANDI

– İstihdamda ne kadarlık daralma öngörüyorsunuz?

İş bazında yüzde 20-30’luk kayıp istihdama yüzde 10’luk kayıp biçiminde yansıyabilir. Hazır giysi ve dokumada 1.4 milyon kişilik istihdam sözkonusu. 120-130 bin kişi işini kaybedebilir. Yaklaşık 20 bin kişi ağustostan bu yana esasen işini kaybetti. Kasım ayında önemli çıkışlar olacak. Hem personellik maliyetlerinin artması hem EYT’den ötürü bunun seyrinin devam edeceğini düşünüyorum. Firmalar emekçi çıkarmamak için evvel çalışanlara müsaadelerini kullandırdı. Gece vardiyasını, hafta sonu mesailerini kaldırdılar, sermayelerini kullanarak istihdamın devamlılığını sağladılar, lakin burada artık bıçak kemiğe dayandı. Yılbaşından sonra hem taban fiyat artırımı hem maliyet artışları ve EYT ile bir arada maalesef istihdamdaki kayıplar devam edecek. İşler yavaşladığı vakit da bir sürü şeye tesir diyor. Teröre kadar gidiyor. Minimum fiyat artmadan patrona brüt maliyeti 450 dolardı, yeni artışla artık maliyet 630 dolara çıktı. Devlet 250 TL patrona minimum fiyat takviyesi verecek bu 15 dolara denk geliyor. Yani bize 615 dolarlık maliyet var. Bu artışla çarklar soruna düşecek, bu da maalesef istihdam daralması getirecek.

İhracat yaparken kur dalgalanması kur istikrarı çok değerli. Maalesef son 5 aydır kur neredeyse yerinde çakıldı. Bu kur istikrarıyla, bu personellik maliyetiyle mevcut işleri yapma bahtımız yok. O yüzden yeni iş modelleri geliştirmek katma bedelli işler yapmak gerekiyor. Daha çok tasarım, marka odaklı dijital dizaynlar yaparak, yeni pazarlar yeni müşteriler bulmak gerekiyor. Bu bugünden yarına olmaz. En azından bu duraklama devrinde bunun altyapısını yapmak gerekiyor.

YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞÜ 10 YILI BULUYOR

– Yıllardır bu eksikler söyleniyor. Bu alanda hiç mi yol alınmadı?

Maalesef bunu evvelce beri söylüyoruz. Fakat son noktaya gelmeyince hareketlenme olmuyor. Pandemi periyodunda dijital alanda çok adım atıldı. Artık devletin de dala bakışının daha uzun vadeli olması gerekiyor. Şu an yapılacak planın asgarî 10 yıl olması gerekiyor. Bir yatırım yapıyorsunuz yeşil fabrika kuruyorsunuz, içine ekipman koyuyorsunuz bunun geri dönüşü en az 10 yıl.

TAMAM MI DEVAM MI NOKTASI

– Bu devirde firma kapanmaları olur mu?

1 yıl evvel yatırım yapalım deniyordu, artık bırakın yatırım yapmayı mevcudu müdafaanın zorlukları var. Devletin dala finans manasında orta ve uzun vadede takviye olması gerekiyor. Yenileme yatırımlarına gereksinim var. Burada önemli maliyet oluşuyor. Bununla ilgili bir takviyeye muhtaçlık var. Tesisler full entegreye geçiyor. Bunlar yapılırken şirket evlilikleri de oluyor. Her şeyi teşvik olarak görmemek gerekiyor işin devamlılığı şirketin ayakta kalması da bir teşvik. Mevcudu koruyamadığınız surece yeni bir şey yapamazsanız. Önümüzdeki devirde şirket birleşmelerini daha çok göreceğiz.

Kapanmalar olmaması için bu birleşmeleri önemsiyoruz ve teşvikler verilmeli diyoruz.

Sektör 1980-2000 ortasında bir noktada, 2000’den pandemiye kadar bir noktada. Pandemiden sonra neredeyse tamam mı devam mı noktasına geldik. Şayet bu işe devam edeceksek bu söylediğimiz kurallar çerçevesinde oynamak lazım. 16 dolar olan ortalama kilogram ünite fiyatımızı artırmamız gerekiyor.

İPLİK VE BOYAMADA KAPANMALAR BAŞLADI

– Şirket kapanmaları hangi alanlarda ağırlaşıyor?

Özellikle dokumacılıkta var kapanmalar. İplik, boyahane kısmında kapanmalar başladı. Hafta sonu ve gece mesaileri bitti. 3 fabrikası varsa 1 fabrikasını kapatanlar var. Şu anda dokumacılık ve iplik kısmı ortalama yüzde 50-60 performansla çalışıyor ve hem süreksiz hem tam kapanmalar var. Hazırgiyim tarafında ise birtakım firmaların kendi üretim tesisleri var, bir de fasona üretim var. Fasona verilen tarafta bir yavaşlama var. Kapanmalar oradan başlayacak. Önümüzdeki devirde o kapanmaları göreceğiz.

SEKTÖR KGF’Yİ BEKLİYOR

– Dayanaklar olmazsa kaç işletme kapanır?

Bazı firmaların sermayesi güçlü işi devam ettirmek için sermayesini harcıyor olabilir. Ancak bunun ne kadar olacağını işin açıkçası bilmiyorum. Lakin önümüzdeki birinci 6 ay çok sıkıntı geçecek. Zira bu sistemleri oluşturmak orta uzun periyotta çok sıkıntı fakat dağıtmak çok kolay. İstihdam kaybı ve sistemin bozulması birinci derecede bölüme, sonra kamuya ziyan verecek, sonra öteki sorunlar olacak. Biz bu noktada işletme sermayesi manasında devletten dayanak bekliyoruz. İşe yalnızca teşvik ve ihracat olarak bakmamak lazım. Büyük montanlı KGF kredisi hazarlandığı söyleniyor. Bölüm bunu bekliyor. Asgarî 3-5 yıllık finansmana muhtaçlığımız var.

SEKTÖR KÂRSIZLIK ÜZERİNE ÇALIŞIYOR

– EYT için sizin bölümden görüş alındı mı?

EYT ile yaklaşık 1.7 milyon kişi emekli olacak. Bunların yüzde 85’i özel kesimde. Maalesef birden fazla kesim bunlara karşılık ayırmıyor. Bu insanların yaş ortalaması 40-50 yaş ortası. Bunları emekli olmasının hem devlete hem sisteme diğer kasveti olacak. Bu çalışanlar işlerin bel kemiği. Deneyimli insanları dışarı alarak nasıl işleri devam ettireceksiniz. EYT’nin temellerini uygun oluşturmak gerekiyor.

Sektör 1.5 yıldır kârsızlık üzerine çalışıyor. Verilen krediler kesinlikle bir gün geri ödenecek. Evet işleri kaçırıyoruz lakin şu anda artık müşterileri kaçırıyoruz. Bu müşteriler öteki ülkelere gittiğinde dönüşü kolay olmayacak. Yalnızca ihracatta değil iç piyasaya çalışan firmalarda da daralma var. Şu anda turistik alışveriş nedeniyle yalnızca lüks tarafta canlılık var.

250 SEFER KURAL DEĞİŞTİ

– Bu periyotta plan yaparken zorlanıyor musunuz, her gün bir şey değişiyor?

Finans departmanımız her gün plan yapıp değiştirdiğini hatta kolay silmek için tahtaya yazdığını söylüyor. Finansmanda 365 gün 250 defa kural değişmiş. Buna yetişmekte çok zorluk yaşıyoruz. Her Gün yeni bir önlem oluyor. Bu önlemlere karşı nasıl bir tedbir alacağımıza adapte olmaya çalışıyoruz. Oluşturulan stratejilerden yarar görmediğimiz muhakkak. Artık akıl oyunları yapıyoruz. Vizyonumuzu koyup yeni stratejiler geliştirmemiz lazım. 40 yıllık resesyonla neyi deneyim edeceğimizi birinci sefer göreceğiz. Resesyonlara bakıyoruz bir iki yıl sürmüş. Stratejimizi buna nazaran ayarlamamız gerekiyor.

İHRACAT 20 MİLYAR DOLARA İNER

– 2023 öngörünüz nedir?

2023’te yeni rekorların kırılacağını sanmıyorum. İhracatta bir ölçü gerileme olabilir. 20 milyar dolarlara inebilir.

– Kur tarafında neler öngörüyorsunuz?

Kurun bu düzeyde kalması bizi olumsuz etkiliyor. Bu yıl kur ortalamada yüzde 30, personellik yüzde 110 artış. Dokuma kısmında güç maliyetleri çok yüksek. Seçimlere kadar kurda çok büyük artış beklemiyoruz. Lakin seçimden sonraki senaryolara, faiz siyasetini yaşayıp göreceğiz. Lakin bu kur siyasetiyle ihracat çok önemli ziyan görüyor. Sonuçta ülkenin ihracat yapmaya üretim yapmaya, orta malı ithalatı yapmaya gereksinimi var. Şu anda her ay 8-9 milyar dolar cari açık veriyoruz. Döviz kuru bu türlü olduğu için herkes ithalat yapıyor. Bizim bölümün ithalat oranı yüzde 10 bu manada en müspet ayrışan kesimiz. Lakin birinci sefer geçen ay dokumacılık kesimi açık verdi. Kurun bu biçimde gitmesi kesime önemli ziyan verecek.

KUR 23 TL OLMALIYDI

– Ülkü kur düzeyiniz nedir?

23 lira civarında olsaydı daha yeterli olurdu. Şu andaki kur düzeyiyle fiyat tutturamıyoruz. Bölümümüz pandemiden bu yana para kazanmıyor. Kârsızlık üzerine heyeti bir sistem var. Bunu daha uzun müddet devam etme bahtı olmayacak. O yüzden tamam mı devam mı diyoruz. Firma istediği kadar çevik ve kuvvetli olsun sermaye sonuçta sonlu. Hayatınızı devam ettirmek için kredi istiyorsunuz. Hammadde güç masraflarının artmasıyla işletme masrafları iki katına çıktı.

– Şu anda yatırım için lazım olan tek şey kredi mi, bir yatırım ortamı var mı?

Kredi olsa da bizim bölümde yeni bir yatırım atılımı olmaz. Ticari ve ekonomik iklim de uygun değil. Kur istikrarı ve önümüzdeki belirsizliklerden ötürü yatırımla ilgili bir iştah olmaz. Talep de yok, daralmanın uzun vadeli olacağını düşünüyoruz. Önümüzdeki devir tahminen 1 yıl tahminen daha fazla sürecek krizle karşı karşıyayız.

2023’TE FİYAT ARTIŞI BEKLEMİYORUM

– Yeni yılda fiyat artışları olacak mı?

Gelecek periyotta perakende tarafında çok fazla fiyat artışı olacağını düşünmüyorum. Talebin olmadığı yerde etiket fiyatlarını artırmak da gerçek değil. Hazır giyside nasıl kârsızlık üzerine konseyi bir tertip varsa, perakende de kârla ilgili ezalar olacak.